Siz avtomobil kataloglari, asboblar va ehtiyot qismlarga yo‘riqnomalarni o‘qiyotib, siz ABC, CTPS yoki GUR kabi tilni sindiradigan tushunarsiz abbreviaturalar va qisqartmalarga tez-tez duch kelganmisiz? Ushbu tushunchalarning hammasini ham siz to‘liq yozib va tushunib bilasizmi?
Ishonchimiz komilki, hammasini emas, bu ancha murakkab narsa. Shuning uchun ham avtomobil dunyosidagi bizning gurular siz uchun avtomobil texnik qisqartmalari va abbreviaturalarining to‘liq lug‘atini tuzishga qaror qilishdi.
- 4 -
4WD (4 Wheel Drive) – avtomobilning barcha to‘rtta g‘ildiragi – yetaklovchi.
4WS (4 Steering Wheel) – avtomobilning barcha to‘rtta g‘ildiragi - boshqariluvchi.
- A -
AVS (Active Body Control) – mashina kuzov podveskasini faol nazorat etish tizimi bilan jihozlangan.
AVS (Antiblockier System) – tormozlar antiblokirovkasi tizimi. Tormozlash vaqtida avtomobilning boshqaruvchanligi va kursda turg‘unligini saqlaydi, g‘ildiraklar blokirovkasining oldini oladi. Hozirgi vaqtda bunday tizimni ko‘pchilik zamonaviy avtotransport vositalarida uchratish mumkin. Uning mavjudligi hatto yangi havaskorga ham avariya holatida g‘ildiraklar blokirovkasiga yo‘l qo‘ymaslik imkonini beradi.
AIRVAG – xavfsizlik yostiqchasi, u avto to‘qnashgan vaqtda “otilib” chiqadi.
AMT (Automated Manual Transmission) - avtomatlashgan mexanik transmissiya. Mexanik uzatmalar qutisi, uzatmani o‘zgartirish avtomatik ravishda pnevmatika yoki elektrika yordamida avtomatik boshqaruv ilashishi orqali amalga oshiriladi.
ARC – robotlashgan tizim, burilishlarda avtomobil kuzovi og‘ishini faol nazorat etadi va ko‘ndalang muvozanat stabilizatorlarining o‘rnini bosadi. Shuningdek, egiluvchan gidropnevmatik yoki pnevmatik elementlarning qattiqlik parametrlarini o‘zgartiradi. Bort kompyuteri avtoning barcha datchiklaridan signallarni qabul qiladi (rul aylanishi, tezlanishlar va boshqalar) va ularning tahlili asosida kuzov og‘ishini boshqarib boradi.
AWD (All Wheel Drive) – to‘liq yuritmali avto, unda barcha g‘ildiraklar yetaklovchidir. Bunday markirovka barcha g‘ildiraklarga doimiy yoki avtomatik qo‘shiladigan yuritmani bildiradi.
- V -
BA (Brake Assist) EBA (Electronic Brake Assist) – elektron tizim, u qaltis, xavfli avariya holatlarida avtotransport vositasining ekstren tormozlanishini ta’minlaydi. Haydovchiga mashina ustidan nazoratni saqlashda yordam beradi. Haydovchi tomonidan tormoz pedali to‘satdan qattiq bosilganida ishga tushadi.
BBW (Brake By Wire) - tormoz kompyuter tizimi, u tormozlash jarayonini kuzatadi va uni boshqaradi. Unda avtomobilning ijro mexanizmlari bilan datchiklar o‘rnatilgan tormoz pedali orasidagi mexanik aloqa mavjud emas.
Bifuel - universal avtomobil, u yoqilg‘ining ikkita turida ham ishlashi mumkin (masalan, benzin va gaz).
Biturbo – ikkita turbohaydagichli turbopuflash tizimi.
- C -
CAN bus – multipleksli yuqori tezlikdagi axborot uzatish liniyasi. U yana har qanday ichki avtonosozliklarni izlash va aniqlash uchun ham ishlatiladi.
CBC (Cornering Brake Control) - elektron tizim, tormoz kuchini avtotransport bortlari bo‘ylab qayta taqsimlaydi.
CCB (Ceramic Composite Brake) – kompozit keramikadan tayyorlangan tormozlar.
CIDI (Compression Ignition Direct Injection) – bevosita sepish funksiyali dizel dvigateli.
COMMON-RAIL – dizelning umumiy reykali ta’minlash tizimi, u 100 MPa dan ortiq bosimda ishlaydi. Unda yoqilg‘ini umumiy akkumulyator-reykaga yuqori bosimli nasos beradi, silind dvigatellariga esa – elektron boshqaruvli forsunkalar beradi. Tizim quvvatni yaxshilaydi, yoqilg‘ini tejashni oshiradi va dizel ishlashidagi shovqinni kamaytirishni ta’minlaydi.
CTPS - bog‘lanma datchik, u avtoshinadagi bosimni o‘lchaydi. Haydovchiga avtomobilning alohida har bir shinasidagi bosim haqida ma’lumotni beradi.
CVT (Continuously Variable Transmission) – variatorli bosqichsiz transmissiya.
- D -
DCG (Direct Shift Gearbox) – avtomatik uzatmalar qutisi, parallel yetaklanuvchi vallari bilan. Unda uzatmalarni bevosita o‘zgartirish quvvatni uzmasdan amalga oshiriladi. Ushbu tizim Audi konserni tomonidan barcha firma avtomobillari uchun ishlab chiqilgan.
DOHC (Double Overhead Camshaft) - gaztaqsimlovchi mexanizm, silindr boshchasidagi ikkita val bilan. Tirsakli valdan GTM (gaz taqsimlash mexanizmi) yuritmasi remenli yoki zanjirli uzatma orqali bajariladi.
DSC (Dynamic Stability Control) – avtomobilning ag‘darilishi va surilib ketishining oldini olish uchun elektron boshqaruv tizimi. Tortishni o‘zgartirish yoki har bir alohida g‘ildirakda tormozlashni qo‘llashga qodir.
- E -
EAS (Electric Steering Assist) – rul boshvqaruvining elektr kuchaytirgichi, u cho‘tkasiz elektr dvigatellarida ishlaydi. Rul boshqaruvi tizimi kompyuteridan boshqaruvchi signallar bilan qo‘llaniladi.
EBD (Electronic Brake Distribution), EBV (Elektronishe Bremskraftverteilung) – tormoz kuchlarini taqsimlovchi elektron tizim. O‘qlarda eng ma’qul tormozlash kuchini amalga oshiradi, quyidagi yo‘l sharoitlariga qarab: yo‘l qoplamasi turi, tezlik, avtomobildagi ortiqcha yuk va boshqalar. Tizim orqayuritmali avtotransport vositalarida ko‘proq samara beradi, chunki asosan orqa o‘qdagi g‘ildiraklar blokirovkasining oldini olish uchun ishlatiladi. Tizimning asosiy vazifasi - avtomobil tormozlanishi vaqtida tormoz kuchlarini teng taqsimlashdir. Fizika qonunlariga binoan, kuchli ta’sir vaqtida yuklama orqa va old o‘qlar g‘ildiraklari orasida qayta taqsimlanadi.
ECM (Electronic Control Module) – dvigatelni boshqaruvchi nazorat kompyuterli blok-modul.
EDC (Electronic Damping Control) - elektron amortizator, doimiy nazorat va dempfirlashni sozlash bilan.
ECS – amortizatorlar qattiqligini boshqaruvchi elektron tizim.
ECU (Electronic Control Unit) – dvigatel ishlashini boshqaruvchi elektron blok.
EDC (Electronic Damper Control) – amortizatorlar qattiqligini va harakat vaqtidagi qulaylikni oshirishni sozlovchi elektron tizim. Avtomobil tezligi va yuklamasi haqidagi ma’lumotlarni tahlil etadi va qiyoslaydi, shuningdek, yo‘l qoplamasining holatini baholaydi. Boshqacha aytganda, obodonlashtirilgan tekis trassalarda EDC amortizatorlarni yumshoqroq qiladi, yuqori tezlikda va notekis yo‘llarda aksincha qattiqlik qo‘shadi, bu bilan yo‘lga yopishishni maksimal darajaga yetkazadi.
EDIS (Electronic Distributorless Ignition System) – bog‘lanishsiz uzluksiz-taqsimlovchi elektron o‘t oldirish tizimi.
EDL (Electronic Differential Lock) – differensialni elektron blokirovka qilish tizimi.
EGR – chiqindi gazlarni retsirkulyatsiya qilish elektron tizimi. Dvigatelning muayyan ish rejimlarida ishlatilgan gazni IYOD (ichki yonish dvigateli) silindrlariga qaytarib beradi, bu bilan atmosferaga zararli moddalarning chiqarib tashlanishi darajasini kamaytiradi.
EHB (Electro-Hydraulic Brake) - elektrogidravlika – gidravlik tormoz tizimi, unda elektr signallari tormozlashni boshqaradi.
EPB (Electronic Parking Brake) – elektron boshqaruvli to‘xtab turish tormozi.
EON (Enhanced Other Network) – bort ichiga o‘rnatilgan kompyuterli navigator, u yo‘ldagi tirbandliklar, qurilish ishlari kabi holatlarni tahlil etadi hamda haydovchiga eng ma’qul yo‘nalishni tanlashni ko‘rsatadi. Asosan Yevropada ishlatiladi.
ESP (Electronic Stability Programm) – u yana ATTS, ASMS (Automatisches Stabilitats Management System), DSTC, DSC (Dynamic Stability Control), FDR (Fahrdynamik-Regelung), VDC, VSC (Vehicle Stability Control), VSA (Vehicle Stability Assist) - ZAA (zaryadli aloqa asbobi) tizimi, u keskin burilishlarda, xavfli manevrlarda va boshqalarda avtotransportni surilib ketishdan saqlaydi.
ETC (Electronic Throttle Control) – dvigatel bilan boshqariluvchi holat datchiklari va elektron nazoratli drossel zaslonkasi. Unda akselerator pedali bilan mexanik aloqa mavjud emas.
ETS – sirpanishga qarshi tizim (SQT), avtomobil g‘ildiraklarining yo‘l qoplamasi bilan yopishishini elektron nazorat etish bilan.
- F -
FCEV (Fuel Sell Electric Vehicle) – alternativ energiya manba’lari – yoqilg‘i elementlaridagi, odatda vodoroddagi, avtotransport. Elektrokimyoviy reaksiyalar vaqtida undan tok ajralib chiqadi, u avtomobilni ta’minlaydi va transmissiyani harakatga keltiradi.
FWD (Front Wheel Drive) - oldyuritmali avtotransport.
GDI (Gasoline Direct Injection) – IYOD ta’minot tizimi, dunyoda birinchi marta Mitsubishi kompaniyasi tomonidan seriyali ishlab chiqarishga qo‘yilgan. Unda benzin dvigatel silindrlariga ikki rejimli forsunkalar yordamida sepiladi. Quvvatning yaxshilangan ko‘rsatikchilari bilan ajralib turadi, yoqilg‘ini tejaydi, atrof-muhit atmosferasiga zararli chiqindilarni kam beradi. O‘ta kambag‘al aralashmalarda ham ishlash qobiliyatiga ega, biroq benzin sifatiga ta’sirchan.
- G -
GPS – ancha taniqli avtomobil navigatori.
- H -
HDC (Hill Descent Control) – elektron boshqaruv tizimi, yuqori o‘tuvchanlikka ega avtomobillarda qo‘llaniladi. Tezlikni sozlaydi va qiyalikdan pastga tushishda uni kamaytiradi.
HEV (Hybrid Electric Vehicle) - gibrid avtomobil, unda elektrodvigatel va ichki yonish dvigateli (IYOD) birlashtirilgan. Zamonaviy HEV-transport odatdagi avtomashinalarga nisbatan taxminan ikki marta tejamliroqdir. “Gibridlarning” ikkita turi mavjud:
parallel - ikkita dvigatel ham bir vaqtda ishlatiladi;
ketma-ket – g‘ildiraklar yuritmasi elektrodvigateldan boradi, akkumulyator esa IYOD ni zaryadlaydi.
HID – gaz razryadli ksenon lampa, uzoq vaqt ishlaydi va odatdagi faralarga qaraganda yo‘lni ancha yaxshi yoritadi.
HPI (High Pressure Injection) – yuqori bosim vaqtida yoqilg‘i sepishning original tizimi.
HPU (Hybrid Power Unit) - «gibrid» kuch uskunasi.
HUD - bosh displey.
HVAC (Heating Ventilation Air - Conditioning) – ichga o‘rnatilgan avtotransport iqlim uskunasi, u mashinada sovutish, isitish, havoni ventilyatsiya va konditsiyalash uchun mo‘ljallangan.
- I -
IC - engine (Internal Combustion engine) – ichki yonish dvigateli.
- L -
LEV (Low Emission Vehicle) – atmosferaga zararli chiqindilarni kam chiqaruvchi avtotransport.
LPG (Liquid Petroleum Gas) – avtomobil yoqilg‘isi – propan va butanning suyultirilgan aralashmasi.
- M -
MPV (Multi Purpose Vehicle) - miniven - ko‘pmaqsadli avtomobil.
MTBE (methyl tetriary butyl ether) – benzinga kislorodli qo‘shimcha, u yonish haroratini pasaytiradi va chiqindi gazlardagi zararli moddalar miqdorini kamaytiradi. Biroq yaqinda shu narsa ma’lum bo‘ldiki, bunday qo‘shimcha zararli ekan.
- O -
OBD (On-Board Diagnostic) – avtomobil ichki jihozlarini tashxislovchi bort kompyuter tizimi. Nosozliklar haqida kodlar ko‘rinishidagi ma’lumotlarni beradi.
OHV (Overhead Valve) – gaz taqsimlovchi mexanizm (GTM), unda klapanlar yuqorida joylashgan.
- P -
PCM (Power Control Module) – transmissiya va dvigatel tizimlarini boshqaruvchi elektron nazoratli kuch modul-blogi.
PDC – ultratovush datchiklari tizimi, ular avtomobilni bir joyga qo‘yish jarayonini nazorat qilishadi. Mashinadan to boshqa har xil obyektlargacha bo‘lgan masofani ko‘rsatadi.
PEM (Proton Exchange Membrane) - proton-almashtirgich membrana, u havodan kislorod ajratib olish va vodoroddan elektr olishga mo‘ljallangan.
- R -
Run-Flat Tire - xavfsiz shina, u teshilgan yoki dami chiqqan holatida ham avtoustaxonagacha biroz masofani bosib o‘tishi mumkin.
RV (Recreation Vehicle) – dam olish uchun avtomobil, unda har qanday yo‘l qoplamasi bo‘ylab ham bir xil qulay holda yurish mumkin. Barcha g‘ildiraklarda yuritmaga ega.
RWD (Rear Wheel Drive) – orqa g‘ildiraklarda yuritmaga ega avtotransport.
- S -
SBW (Steering By Wire) – rul boshqaruvi, unda g‘ildiraklarning burilishi kompyuter bilan nazorat qilinadi. Rul g‘ildiragining burilishi qo‘shimcha ravishda datchiklar yordamida kuzatiladi.
SI (Spark Ignition) – uchqunli o‘t oldirish.
SUV (Sport Utility Vehicle) – yuqori o‘tuvchanlikka ega avtomobil.
SVS - Saab tizimi, ichki yonish dvigatelida silindrlar bloki egilish burchagini o‘zgartirish orqali dvigatelning siqish darajasini boshqaradi.
- T -
TCM (Transmission Control Module) – transmissiyani boshqaruvchi elektron nazorat blok-moduli.
TCS (Traction Control System) – tortish nazoratini boshqarishning elektron tizimi, aylantiruvchi momentning transmissiyada taqsimlanishini kuzatadi.
Tiptronic – avtomatik uzatmalar qutisi, unda uzatmalarni o‘zgartirishning qalbaki qo‘l elektron ketma-ket (sekvental) boshqaruviga o‘tish imkoniyati mavjud.
TWI (Tread Wear Indicator) – avtoshina protektori suratining yeyilish indikatori. Shinaning kanalli qatlamida TWI harflari bilan qavariq figurali strelka ko‘rinishida bajarilgan.
- V -
Valvetronic - BMW dan benzinda ishlovchi ichki yonish dvigateli. Unda drossel zaslonkasi mavjud emas, yoqilg‘i-havo aralashmasining silindrlarga uzatilishi esa maxsus mexanizm yordamida, kirituvchi klapanni ochish darajasini o‘zgartirish orqali, sozlanadi.
VCS – avtomobildagi radar nazorati tizimi, u mashinalarning to‘qnashish xavfi haqida ogohlantiradi.
VIVTI – ichki yonish dvigatelida klapanlarning ochilish va yopilish fazalarini o‘zgartirish uchun gaz taqsimlash mexanizmi IYOD har xil ish rejimlarida uning tavsiflarini ancha yaxshilaydi.
- R -
RGK – rul gidrokuchaytirgichi, nasos va shlanglardan iborat. Bir joyda turgan yoki past sifatli rezina shinalar “kiygizilgan” avtomobilda rul va g‘ildiraklarning burilishini yengillashtiradi. Zamonaviy avtomobillarda RGK ning ehtimoli kam bo‘lgan manfiy tomoni shundan iboratki, rul g‘ildiragi tez aylantirilganida, suyuqlikni so‘rib berishga ulgurmaslik tufayli nasos qizib ketishi mumkin, bu aylantirishga qarshilikka olib keladi.
REK – rul elektrokuchaytirgichi. RGK dan farqi shundaki, suyuqlik so‘ruvchi nasos o‘rniga elektromotor turibdi. Agar qizib ketsa REK 3-4 soniyaga o‘chadi, keyin yana ishga tushadi.
Professional avtoustalar yordamiga Ustabor.uz yordamida murojaat qiling.
